Blinde acteur leidt mensen door een ruimte.

Op zaterdag 4 september vindt de performance Sightless Seeing#5: Black Box door Sarah van Lamsweerde en Leroy de Böck plaats,

Black Box is een zoektocht op afstand door de Allard Pierson theatercollectie. De sterk op de tastzin gerichte performance stelt niet alleen de blik als dominante weg naar kennis ter discussie, maar reageert ook op de afstandelijke coronaregels die de beschermde theatercollectie nog onbereikbaarder maken. Performer Leroy de Böck onderzoekt, samen met kunstenaar Sarah van Lamsweerde, de nabeelden van de collectie in zijn hoofd en neemt ons mee langs objecten die voorheen in de spotlights schitterden en nu een leven leiden in het donker.

Performance 1 Sightless Seeing#5: Black Box, 4 september 18:00

Performance 2 Sightless Seeing#5: Black Box, 4 september 19:00

Je kunt een plek reserveren per mail info@sunsandstars.nl of telefoon: 06 16610195

Two hands are at ease, yet in an active almost competitive mode, resting on the edge of the model, waiting. The fingertips seem to have an electrically charged connection to the surface of the model. There is a tension in the index fingers of both hands, they are trembling, moving a bit, upward. For now, they are obliged to stay in line, but they show a desire to engage. In the meantime, one of the thumbs is inspecting the edge of the model, in contemplation of the mission. These ready hands, although they look like twins, do not have the same attitude. One is arched upward, the other downward like a suspension bridge. Unflustered, at a slow and gentle pace, both hands move forward. Now they are both arched downward, the fingers stretched out with an elegant flection, working together, not at all competitive anymore. No rush, sliding, tapping gently, the hands keep in touch, sometimes the thumbs connect, sometimes the middle finger taps the thumb of the other hand, like a whispered applause, or to indicate directions.

Een beschrijving van handmatige observaties tijdens een repetitie voor Sightless Seeing #5

Vrij toegang, reserveren is noodzakelijk.

Adres

Suns and Stars at puntWG

WG Plein t/o nr 80

1054 DM Amsterdam

 

Grote gouden bol met klauw die wordt verkend door een hand.

Stichting Sonsbeek & State of Fashion organiseren al een aantal jaren een kunstroute vanuit het park in Arnhem. Voor het eerst in de geschiedenis van de tentoonstelling breidt Sonsbeek 20→24 zich bovendien uit richting het noorden, waarmee een kunstroute ontstaat die voert door de parken Sonsbeek, Zypendaal en Schaarsbergen en die vervolgens via het Nationaal Park De Hoge Veluwe tot aan het Kröller-Müller Museum loopt. De afgelopen jaren hebben ze daarnaast ook hard gewerkt aan de toegankelijkheid van het evenement. Dit jaar nemen ze daarin een volgende stap door het organiseren van rondleidingen voor mensen met een visuele beperking.

Tijdens deze 12de editie van het internationale culturele event kunnen mensen met een visuele beperking zich inschrijven voor een rondleiding in de Eusebiuskerk in Arnhem. Op een aantal dagen in het weekend is het mogelijk om onder begeleiding van een gids de kunstwerken van 4 verschillende kunstenaars te bewonderen. Deze gidsen vertellen niet alleen de verhalen die bij het kunstwerk horen, maar zorgen er ook voor dat je de kunst kunt beleven ook als je die niet of niet goed kan zien.

De eerste rondleidingen staan gepland, maar houdt vooral ook de website https://www.sonsbeek20-24.org/nl/ in de gaten voor de beschikbaarheid en linken naar de activiteiten waar je je voor kunt aanmelden.

Zondag 8 augustus om 11.00 – 12.30 uur

Zondag 8 augustus om 14.00 – 15.30 uur

Zaterdag 14 augustus 11.00 – 12.30 uur

Zaterdag 14 augustus 14.00 – 15.30 uur

Zaterdag 21 augustus om 11.00 – 12.30 uur

Zaterdag 21 augustus om 14.00 – 15.30 uur

In verband met de groepsgrootte is het belangrijk om je vooraf aan te melden voor de rondleidingen want er is plek voor maximaal 8 deelnemers (inclusief begeleiders). De rondleiding gaat door bij een minimum van 3 personen.

Aan de rondleiding zijn geen kosten verbonden.

Aanmelden kan door een e-mail te sturen aan aanmeldeneusebiustour@sonsbeek.org

vermeld hier duidelijk:

  • Je naam en eventueel de naam van een begeleider
  • Datum en tijd waarop je wilt deelnemen
  • Telefoonnummer om contact op te nemen bij wijzigingen van de rondleiding (bijvoorbeeld als er te weinig aanmeldingen zijn)

Nadat de aanmelding is binnengekomen zal er een bevestiging worden verzonden dat deze in goede orde is ontvangen en je op de deelnemerslijst bent opgenomen.

De rondleidingen worden georganiseerd door stichting Oren en Ogen Tekort. Tijdens de rondleiding zullen zij zorgdragen voor een zo veilig mogelijk bezoek binnen de geldende maatregelen en mogelijkheden.

Vrouw betast schilderij met etenswaren met haar handen

Blinden en slechtzienden kunnen tijdens een tentoonstelling in het Centraal Museum in Utrecht schilderijen en kunstwerken aanraken. Bij de tentoonstelling, die van 7 tot en met 18 augustus duurt en The Blind Spot heet, kunnen bezoekers de schilderijen uitvoerig betasten. Het museum presenteert een ‘4D kunstbeleving’ voor zowel ziende bezoekers als voor bezoekers die slechtziend of blind zijn. De 4D kunstwerken richten zich niet op het kijken, maar spreken andere zintuigen – ruiken, horen en voelen – aan. Bezoekers worden onder begeleiding van een audiotour aangespoord de kunstwerken daadwerkelijk aan te raken en zo de etenswaren en de verschillen tussen licht en schaduw letterlijk te voelen.

De werken zijn gebaseerd op originele stillevens uit de collectie van het Centraal Museum: Stilleven met vruchten, noten en kaas van Floris Claesz. van Dijck (ca. 1613) en Stilleven (bakje met appels) van Bart van der Leck (1921).

Initiatiefnemers Jasper Udink ten Cate en Jeroen Prins willen met de tentoonstelling beeldende kunst toegankelijker maken voor blinde en slechtziende bezoekers. Zij mogen gratis een begeleider meenemen naar het museum. Het begeleidersticket is alleen aan de kassa van het Centraal Museum verkrijgbaar. Meld u bij aankomst bij een van de vrijwilligers in de entreehal, zij helpen u graag verder.

Tijdens The Blind Spot organiseren Udink ten Cate en Prins speciale lunches inclusief bezoek aan de tentoonstelling. Tickets zijn te koop via hun website.

Ga voor tickets voor de tentoonstelling naar de site van het Centraal Museum: https://www.centraalmuseum.nl/nl/plan-uw-bezoek/praktische-informatie/reserveer-tickets 

Twee handen betasten de structuur van een papierkunstwerk.

Vanaf juli start het CODA Museum weer met Onzichtbaar zichtbaar, rondleidingen voor mensen met een visuele beperking door één of meer tentoonstellingen in CODA Museum. Tijdens deze rondleiding maken speciaal opgeleide rondleiders dat wat visueel niet zichtbaar is, zichtbaar door middel van voelen, ruiken en luisteren. De rondleidingen hebben elke keer een ander thema en deze keer is dat ‘Natuur’.

De natuur vormt sinds jaar en dag al een inspiratiebron voor kunstenaars. Denk bijvoorbeeld aan de beroemde luchten en wolken van John Constable of aan Amandelbloesem van Vincent van Gogh. Ook in de tentoonstelling CODA Paper Art die nog tot en met 9 januari 2022 in CODA te zien is, heeft de natuur een belangrijke plek. Als thema, maar ook als materiaal. Een aantal kunstenaars heeft zelfs natuurlijke materialen in en rond Apeldoorn verzameld en deze verwerkt in hun werk. Tijdens de rondleiding op 26 juli onderzoeken we samen hoe deze kunstenaars zich verhouden tot de natuur. We gaan in gesprek over de natuur als inspiratiebron, maar ook over bijvoorbeeld het gebruik van dennennaalden in de kunst.

Onzichtbaar zichtbaar begint om 10.00 uur met koffie of thee in CODA Museum, waarna we vanaf ongeveer 10.30 uur de tentoonstelling bezoeken. Tijdens de uitleg en opdrachten zijn klapstoelen aanwezig, zodat iedereen kan zitten.

Aanmelden & kosten

Maandag 26 juli van 10.00 tot 11.30 uur | CODA Museum, Vosselmanstraat 299 Apeldoorn

Wil je de rondleiding bijwonen, stuur dan een e-mail naar m.buiting@coda-apeldoorn.nl onder vermelding van ‘Onzichtbaar zichtbaar’. Noteer daarbij ook de datum, je naam, het aantal personen en of je een geleidehond meeneemt. Aan elke rondleiding kunnen tien deelnemers meedoen (inclusief eventuele begeleiders). Deelname bedraagt € 7,50, inclusief toegang CODA Museum en koffie of thee vooraf. Voor begeleiders is deelname gratis. Deze informatie is ook te lezen op www.coda-apeldoorn.nl/onzichtbaar.

Na 26 juli staat de volgende rondleiding gepland op 27 september.

Nauwe samenwerking met ervaringsdeskundigen

Na succesvolle pilots in CODA Museum en bij Visio is Onzichtbaar zichtbaar sinds juni 2019 een vast onderdeel van de programmering binnen CODA. Dankzij de samenwerking met ervaringsdeskundigen vanuit Koninklijke Visio expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen (kortweg ‘Visio’) zijn deze rondleidingen volledig op de doelgroep afgestemd. De speciaal opgeleide CODA rondleiders hebben bij Visio hun deskundigheidsbevordering behaald.

Hannes Wallrafen staat centraal in beeld en kijkt naar zijn smartphone. Op de achtergrond zijn de foto's van zijn expositie te zien.

Het fotofestival Naarden nodigt voor het eerst blinden en slechtzienden uit. Men vroeg mij, Hannes Wallrafen, als exposant en ervaringsdeskundige een recensie te schrijven.

Met mijn begeleider verkende ik afgelopen vrijdag diverse locaties  verspreid over het stadje Naarden. De organisatie heeft 30 locaties geselecteerd en van een QR-code voorzien. Met mijn voeten ontdekte ik vrij gemakkelijk reliëftegels waardoor ik de QR-code makkelijk kon traceren. Op de smartphone van mijn begeleider werkte dit systeem uitstekend. De ene keer luisterde ik naar een uitvoerige beschrijving van een foto met alle bijbehorende achtergrondinformatie. Een andere keer een accurate beschrijving van wat er op de foto te zien is. Mijn voorkeur gaat uit naar het laatste. Op mijn smartphone die ik in de voice over stand bedien, kwam ik niet verder dan de algehele website. Maar hierin komt binnenkort verandering. Op diverse locaties kan de blinde slechtziende bezoeker gebruik maken van een mp3 speler (podcatcher). De audio kan de gebruiker via een zendertje beluisteren bij de geselecteerde foto’s. Los van de fotobeschrijvingen is het FotoFestival het bezoeken al waard vanwege de diverse locaties. Een galmende grote kerk, een krakend trappenhuis in het stadhuis of de vochtige kazematten van de vesting. Voor ieders smaak is er wat wils, in totaal exposeren er 62 fotografen. Ik benoem een drietal projecten die mij persoonlijk aanspraken.

  1. In de Grote Kerk raakte het Moria project mij. Een aantal vluchtelingen uit Moria fotografeerden hun dagelijks leven. Noemi Pascal nodigde vormgevers over de hele wereld uit om de foto’s van hun Instagram account te gebruiken voor affiches om aandacht te vragen voor hun situatie.
  2. Wij klommen via krakende trappen naar de zolder van het stadhuis op deze plek vertoont Anouk Kruithof haar werk. Anouk heeft gedurende een aantal jaren internetfilmpjes van dansende mensen over de hele wereld verzameld. Deze filmpjes worden op 8 schermen verspreid over de zaal vertoond en met hele swingende muziek aan elkaar verbonden.
  3. In de vochtige gewelven van Bastion Oranje G ontdekte ik de installatie van Dinnie Brouwer. In een cirkel vorm van een behoorlijke afmeting draaien twee transparante beelden tegen elkaar in. Op het moment dat de binnenste cirkel licht is verschijnt op de buitenste cirkel het beeld. Een hoofd of een lichaamsdeel legde mijn begeleider uit.

En ten slotte nog iets over mijn eigen werk te vinden in het voormalig tuincentrum van der Roest, Huizerstraatweg 113b, in Naarden. Ik exposeer met 28 foto’s uit mijn fotoproject Van de Tijd en de Tropen. Dit project realiseerde ik in 2002, twee jaar voor mijn blindheid. Voor het boek met de gelijknamige titel vroeg ik de Hondurese schrijver Julio Escoto voor de teksten en de componist en zanger Guillermo Anderson liet zich door mijn foto’s tot muziek inspireren. Bij twee van mijn foto’s hoor je via de QR code en straks via de podcather muziekfragmenten en teksten van Julio Escoto.

Al met al is het festival voor onze doelgroep zeker de moeite van een bezoek waard. Terrasje zijn er in overvloed. Het festival duurt nog t/m 29 augustus. Kaarten voor blinden en slechtzienden zijn gereduceerd naar 16,50,- in plaats van 19,50,- en verkrijgbaar bij het festival kantoor DeMess, DeMess, A.dortsmanplein 1B, Naarden.

 

Poster FotoFestival Naarden

Sinds 1989 wordt tweejaarlijks in de vesting van Naarden het FotoFestival Naarden georganiseerd. Na 30 jaar is het festival uitgegroeid tot een van de belangrijkste fototentoonstellingen van Nederland. Toonaangevend, compleet, hoge kwaliteit en prikkelend zijn sleutelwoorden die het FotoFestival Naarden kenmerken. De context van de historische vestingstad geeft extra betekenis aan de foto’s – een dimensie die maakt dat je een bezoek aan het festival niet snel vergeet.

Het FotoFestival Naarden vindt plaats van 3 juli tot 29 augustus 2021 met als thema ‘The Art of living’. Het is een fotografische viering van het leven. Hoe gaan mensen om met het leven in de samenleving, in hun bubbel of als individu? Hoe vieren zij het leven in goede tijden en hoe beleven ze het leven in minder goede tijden?
Tijdens de komende editie van het FotoFestival presenteren de curatoren de zoektocht naar deze immateriële kunstvorm, de ‘kunst van het leven’ van eigenzinnige, veerkrachtige, artistieke, creatieve en misschien wel alledaagse mensen.

Jongen luistert via koptelefoon

Tijdens deze editie van het FotoFestival Naarden besteden we speciale aandacht aan een groep die normaal gesproken nooit ons festival bezoekt: blinden en slechtzienden. In samenwerking met Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen, maken we een aantal tentoonstellingen toegankelijk voor slechtzienden en blinden. Door middel van een audiotranscriptie techniek kan deze groep bezoekers foto’s ‘bekijken’. We bedanken het Prins Bernard Cultuurfonds dat dit project deels financiert.

Er is een mobiele collecte voor het blinden en slechtzienden project gestart. Fotofestival Naarden houdt van 29 mei tot en met 5 juni een mobiele collecte om delen van de exposities toegankelijk te maken voor blinden en slechtzienden. We doen een oproep aan iedereen ons te helpen het streefbedrag te bereiken, zodat we de audiotranscriptie kunnen realiseren. Zo kan ook deze groep van het FotoFestival Naarden genieten!

Om een bijdrage te leveren aan de collecte kunt u naar: https://cultuurfonds.gift/c/collecte?p=44239148  

 

Inheemse groep mensen in hut.

De tentoonstelling Slavernij van het Rijksmuseum is officieel geopend door de koning. Helaas mogen ze nog niet voor publiek open, maar het ziet er naar uit dat ze dat binnenkort wel mogen. Graag maken we u er vast op attent dat ze op 19 juni een middag organiseren voor blinden en slechtzienden tussen 13 en 17 uur.

Informatie over de tentoonstelling
Voor het eerst richten we onze blik op slavernij in de Nederlandse koloniale periode. Een periode van 250 jaar die een onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van onze geschiedenis. Een periode waarin mensen tot bezit en objecten in administraties werden gemaakt. In de tentoonstelling vertellen we tien waargebeurde verhalen van mensen die hierbij betrokken waren. Tien persoonlijke verhalen over mensen die bijvoorbeeld tot slaaf waren gemaakt of slavenhouder waren. Of over mensen die zich verzetten en mensen die in slavernij naar Nederland zijn gehaald. Hoe zagen hun levens eruit? Hoe verhielden zij zich tot het systeem van slavernij? Konden zij eigen keuzes maken? Meer informatie over de tentoonstelling vindt u hier Slavernij – Rijksmuseum

Informatie over 19 juni

Deze middag kunt u de tentoonstelling bezoeken met de audiotour. De audiotour staat vanaf vandaag al in de Rijksmuseum app en is het handigst te bedienen via uw eigen telefoon, waar u uw instellingen al op heeft geprogrammeerd. Op zaal staan rondleiders klaar om extra beschrijvingen te geven en zij hebben voelobjecten om u de tentoonstelling beter te laten ervaren. Aansluitend op de tentoonstelling nodigen kunstenaars David Bade en Tirzo Martha van Instituo Buena Bista uit Curaçao alle bezoekers uit om tien nieuw kunstwerken te maken, gebaseerd op de verhalen uit de tentoonstelling. Dit project heet Look at me now.

Tickets

De kosten zijn zoals de reguliere toegangsprijs, 20 euro voor een volwassene, Museumkaart is gratis en begeleiders zijn gratis. Als u niemand meeneemt en wel graag begeleid wil worden, stuur dan even een mailtje. Het is helaas nog niet mogelijk om te boeken, pas op het moment dat we zeker weten dat we open mogen. Deze post is bedoeld om het vast in uw agenda te zetten. Op het moment dat u kunt boeken, zullen wij u op de hoogte stellen. U kunt dan boeken via deze link Slavernij – Rijksmuseum

Deze middag wordt mogelijk gemaakt door het Thurkow Fonds.

Display van een smarthphone voor een muurschildering.

BREDA – Blind Walls Gallery in Breda heeft als eerste kunstproject in Nederland een outdoor audiogids in vier talen. In maart werden de eerste ‘gids kastjes’ geplaatst bij de muurschilderingen in de stad. Met de start van de meivakantie is de gids compleet en krijgen bezoekers uitleg bij 23 kunstwerken in het Nederlands, Duits, Engels en Frans.

Je krijgt als bezoeker tijdens de Audio Guide via een klein kastje op de muur bij de muurschilderingen toegang tot de gids. In ruil voor een kleine donatie krijgen bezoekers vervolgens toegang tot het verhaal achter de schildering. Met deze donaties helpen luisteraars Blind Walls Gallery om nieuw werk in de stad te realiseren en het museum op straat uit te breiden. Je hoort hierna via je mobiele telefoon het bijzondere verhaal achter de Blind Wall.

“De Blind Walls zijn een prachtige manier om laagdrempelig kunst te bekijken, gewoon op straat. Zeker in deze coronatijd is het een mooie manier van ‘ruimte maken’”, stelt wethouder Marianne de Bie. “Met deze audiotour maken we onze stad nog aantrekkelijker voor bewoners en bezoekers. Je krijgt interessante achtergrondinfo en verhalen te horen tegen een kleine bijdrage, waardoor de ervaring van een Blind Walls-wandeling nog intenser wordt. Een mooi voorbeeld van hoe we Breda Smart City verbinden met cultuur.”

Service uitbreiden

Deze dienst is gerealiseerd door de Bredase bedrijven Blind Walls Gallery, SolidForm en Techtenna in samenwerking met Bredata, het digitaliserings- en smart city platform van de Gemeente Breda.

Blind Walls Gallery is blij om op deze manier hun services uit te kunnen breiden. “”Blind Walls liep tegen de grenzen van haar succes aan doordat alle rondleidingen altijd volledig bezet, in het Nederlands en enkel in het weekend waren. De Local Audio Guide voorziet direct in een behoefte van bezoekers en bewoners van Breda”, aldus directeur Dennis Elbers. Ook Techtenna is trots op hun bijdrage. “Wij geloven in het toepassen van innovatieve technologie voor het oplossen van dagelijkse problemen”, legt CEO Marco Sprenkels uit. “We zijn trots dat we met Local Audio Guide kunnen laten zien dat technologische digitale kansen ook voor de cultuursector volop aanwezig zijn.”

Kaart

Op deze kaart https://blindwalls.gallery/audio-guide/ zijn alle Audio Guide muurschilderingen makkelijk te vinden. Alle werken zijn door bezoekers in de buitenlucht te bezoeken. Dennis Elbers, directeur en oprichter van Blind Walls Gallery: “Elk jaar worden we in de lente en zomer overspoeld met aanvragen voor onze guided tours. Fantastisch dat we nu zeven dagen per week, 24 uur per dag nog meer bezoekers uitleg over de Blind Walls kunnen geven.”

 

Scene uit het stuk de Great Bean. Man met twee brandende fakkels omringt door dansers in zwarte tutu's.

Vanaf 30 april presenteert Scapino Ballet Rotterdam in samenwerking met Stichting komt het Zien! een unieke editie van The Great Bean: een on demand dansvoorstelling toegankelijk gemaakt voor blinden en slechtzienden. Dankzij speciale audiodescriptie en een speciale inleiding kunnen visueel beperkten volgen wat er te zien is. Meer info en kaarten via scapinoballet.nl

Met All hands on deck in 2019 was Scapino Ballet Rotterdam het eerste moderne dansgezelschap dat een voorstelling met audiodescriptie aanbood. De gesprekken voor een vervolg kwamen door corona even stil te liggen, maar werden eind 2020 weer opgepakt. Het resultaat is een corona-proof versie; on demand en zonder de zogeheten touchtour, waarbij dansers, kostuums en decor aangeraakt kunnen worden. Blindentolk Dave van der Wal sprak de audiodescriptie in en nam ook een aparte inleiding op. Daarvoor sprak hij uitgebreid met choreograaf Ed Wubbe, woonde hij repetities bij en zag meermaals de voorstelling.

De audiodescriptie bestaat uit een live verslag van wat er zich op het podium afspeelt. Daarbij moet de doelgroep zelf de eindjes aan elkaar knopen. Arlette Hanson van Komt het Zien!: “Dat moet ‘gewoon’ publiek immers ook. Er moet altijd wat te ontdekken overblijven.”

The Great Bean met audiodescriptie is vanaf 30 april beschikbaar via scapinoballet.nl. Telefonisch bestellen kan op 010-414 24 14 (enkel tussen 13.00 en 16.00 uur). De voorstelling is ook beschikbaar via de Webbox, reserveringen hiervoor gaan ook via Scapino Ballet Rotterdam.

The Great Bean:
The Great Bean speelt zich af in de ‘roaring twenties’, De opkomst van Hollywood, jazz en dansstijlen als tapdans en charleston vormen het decor voor theatrale dans, circusacrobaten, goochelacts en een mysterieuze clown. The Great Bean laat een opwindende wereld zien, vol glitter en glamour, maar ook met donkere kanten en verborgen tragiek. De muziek draagt in belangrijke mate bij aan de broeierige sfeer, van swingende gipsy jazz, de mystieke Peer Gynt suite tot de ontroerende songs van Billie Holiday.

Stichting Komt het Zien!
Stichting Komt Het Zien! levert auditieve vertolkingen van podiumproducties voor blinden en slechtzienden. Vanaf 2014 heeft de stichting al meer dan honderd voorstellingen, van musical, toneel tot circus, toegankelijk gemaakt.

Groep mensen staan voor de nachtwacht. Groep mensen staan voor het melkmeisje van Vermeer

Foto’s © Laura Ubachs

Stichting Geluid in Zicht ontwikkelde twee proefmodellen in opdracht van het Rijksmuseum. Op dinsdag 20 april demonstreerde we de twee maquettes in het museum. Naast de financieel directeur van het Rijksmuseum, Erik van Ginkel, was ook de directeur van het Bartiméus fonds Joeke van der Mei aanwezig. Zij konden samen met Cathelijne Denekamp, Manager Toegankelijkheid van het Rijksmuseum, de twee modellen kritisch onder ogen nemen en ze waren in staat de modellen zelf te testen.

Na een rondje door een museum zonder publiek droegen wij de modellen aan het Rijksmuseum over. Wij hebben hiermee een ontwikkelingsfase van twee jaar afgesloten en wachten in spanning af of het financieel mogelijk gemaakt wordt de definitieve modellen te ontwikkelen. We hopen hiermee de culturele wereld voor blinden en slechtzienden te vergroten! We houden u graag op de hoogte van toekomstige ontwikkelingen.